Kültürel Miras ve Koruma: Kim İçin? Ne İçin?'de Asu Aksoy ve Burçin Altınsay, 18. İstanbul Bienali paralel etkinliklerinden “Yambol’un İzinde”yi mimar ve küratör Hayim Beraha ile konuşuyor; Balat’taki Yanbol Sinagogu’nun hikâyesinden yola çıkarak, çok kültürlü Yahudi mirasının katmanlarını ve belleğin mekânla kurduğu bağı ele alıyor.
Kültürel Mirası Koruma Derneği (KMKD), 18. İstanbul Bienali Paralel Etkinlikleri kapsamında üç ayrı proje ile yer alıyor. Üç etkinlik de bu topraklarda var olan farklı toplumlar ve kültürlerini ele alıyor. Bu etkinliklerden ilki, 'Bir fotoğraftan göç hikayesi: EnstANtane' başlıklı belgeselin gösterimiydi ve biz de bu konuda bir program yapmıştık.
Şimdi ise 16- 20 Kasım tarihleri arasında izlenebilecek ikinci etkinliği konuşuyoruz; 'Yambol’un İzinde'. Küratör Christine Tohmé’nin “Üç Ayaklı Kedi” başlığı altında kurguladığı Bienalin ana temaları olan kırılganlık, kendini koruma ve geleceğe dair tasavvurlar Yambol’un İzinde etkinliğinde de ele alınan konular.
“Yambol’un İzinde” 16-20 Kasım 2025 tarihleri arasında Balat’ta bulunan Yanbol Sinagogu’nda ziyarete açık olacak. “Yambol’un İzinde”, odağına Yanbol/Yambol Sinagogu’nu alarak İstanbul ve Anadolu’da Bizans ve hatta çok öncesine giden dönemlerde Yahudi topluluklarının tarihini mikro ölçekli araştırmalarla, okumalar ve paylaşımlarla geliştirme çabalarına önemli bir örnek teşkil ediyor. 16 – 20 Kasım tarihleri arasında Sinagog gezilebilir olacak. Sinagogun restorasyonunu ve tarihsel araştırma programını yürüten Hayim Beraha’nın küratörlüğünü yaptığı sergi/anlatı bina üzerinde ve içinde bulunan somut izlere ve nesnelere dayanarak Yahudi kültürüne ve mirasına açılan kavramları dört başlık altında toplayarak bu mirası anlamaya yönelik belgesel anlatı kurgulamış.
Somut olanla somut olmayanı birleştiren başlıklar şöyle;
I.Taşınma: Somut: Göç edenlerin hikâyesi, tavan resimleri, Tuna manzarası”,
Kavramsal: “Bir yere ait olmak için nereden kopmak gerekir?”
II. Karşılaşma: Somut: Bizans ve Sefarad Yahudilerinin buluşması.
Kavramsal: “İnanç tek, ama adlar farklı. Kimliği belirleyen dua değil, imparatorluğun dili.”
III. Yerleşkeden Depoya: Somut: Sinagogun dönüşümleri, objeler.
Kavramsal: “Kutsal ile sıradan, korunmuş ile unutulmuş aynı rafta durur.”
IV. Bahçe & Araştırma: Somut: Bahçenin dönüşümleri, belgeleme çabaları.
Kavramsal: “Bellek yer değiştirir, ama iz hep kalır.”
Bu başlıklar altında kurgulanan anlatının yanı sıra Sinagogda, Romaniyot Yahudi topluluğunun kültürel mirasının ifadesini bulduğu bir ses enstalasyonu yer alıyor. Bu enstalasyonu gerçekleştiren ise KMKD Başkanı müzisyen ve araştırmacı Renan Koen. Koen, Romaniyot ve Sefarad halklarının karşılaşmalarını bir ses yerleştirmesi araştırması ile ele almış. 16 Kasım’da da bir panel ile İstanbul’un Balat semtinin çok katmanlı ve çok kültürlü Yahudi mirası çeşitli yönleriyle ele alınacak. Haliç kıyısında yer alan tarihi Balat semti ağırlıkla Yahudi toplulukların yaşamış olduğu bir İstanbul mahallesi. Balat’ta Romaniyot Yahudilerinin olduğu gibi Avrupa’nın farklı yerlerinden gelenlerin kurdukları ve isimlerini geldikleri yerden alan çok sayıda Sinagog varmış. Günümüze bütünlüklü olarak kalanlar Yanbol/Yambol, Ohrida, İştipol. Selaniko, Kasturya gibilerinin ise kalıntıları var.
Konuğumuz mimar Hayim Beraha, hem Yanbol’da mimar kimliğiyle çalıştı, belgeleme ve restorasyon çalışmalarını yürüttü, hem de bu etkinliklerin ve sergilerin/izlencenin küratörü. Kendisi ile Yambol’un İzinde programını ayrıntılı olarak ele alıyor; birlikte çok kültürlü Yahudi mirasının izlerini Yanbol Sinagogu'nda keşfe çıkıyoruz.
